İstanbul Aile Hekimliği Derneği (İSTAHED) Bilim Komisyonu Üyesi Selda Handan Karahan, 1 Aralık Dünya AIDS Günü'ne ilişkin "Türkiye’de resmi kayıtlara göre, ilk vakanın tespit edildiği 1985 yılından 8 Kasım 2023 tarihine kadar doğrulama testi pozitif tespit edilerek bildirimi yapılan toplam 39 bin 437 HIV-pozitif kişi ve 2 bin 295 AIDS vakası bulunmaktadır. Önlenebilir bir hastalık olan HIV /AIDS ile mücadelenin en etkili yolu, korunma önlemlerini uygulamaktır ve risk durumlarında test yaptırmaktır" dedi.
İSTAHED Bilim Komisyonu üyesi uzman doktor Selda Handan Karahan, 1 Aralık Dünya AIDS Günü dolayısıyla açıklama yaptı. Karahan, şunları kaydetti:
"Her yıl 1 Aralık günü Dünya AIDS Günü olarak kutlanmaktadır. AIDS'e bağlı hastalıklar nedeniyle hayatını kaybeden 32 milyondan fazla insanı anmak, AIDS ile yaşayan milyonlarca insana destek olmak, HIV ile mücadele edenlere yönelik farkındalığı artırmak ve HIV'in yayılmasını önlemeye yönelik çabaları güçlendirmek için oldukça önemli bir fırsattır.
Dünya AIDS Gününün bu yılki teması Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından 'Haklar Yolunu Seç: Benim Sağlığım, Benim Hakkım' olarak belirlenmiştir. Bu tema, 2024 yılında 4 Nisan 2024 tarihli Dünya Sağlık Günü teması olan 'Herkese Sağlık Hakkının Sağlanması' temasına benzer ve destekler tarzda seçilmiş olup, küresel liderleri ve vatandaşları AIDS’i sonlandırmaya engel teşkil eden eşitsizliklere dikkat çekmek ve herkese sağlık hedefi ile AIDS mücadelesinde de haklar yolunu esas almaya davet etmektedir.
İnsan immün yetmezlik virüsü (HIV), vücudun bağışıklık sistemine, özellikle CD4 hücreleri adı verilen beyaz kan hücrelerine saldıran bir enfeksiyondur. HIV, bu CD4 hücrelerini yok eder ve bir kişinin tüberküloz, mantar enfeksiyonları, ciddi bakteriyel enfeksiyonlar gibi fırsatçı enfeksiyonlara karşı bağışıklığını zayıflatır. Enfeksiyonu alan kişilerde, ilerleyen aşamalarda, edinilmiş immün yetmezlik sendromu (AIDS) ortaya çıkmaktadır. Bulaşma yolu; en sık korunmasız cinsel temas, ikinci olarak ise damar içi madde kullananların ortak paylaştığı enjektörler ile olmaktadır.
"Türkiye'de resmi kayıtlara göre 2 bin 295 AIDS vakası bulunmaktadır"
AIDS vakaları ilk olarak 1981'de bildirilmiştir. Küresel AIDS 2024 raporuna göre, 2023 yılında 1,3 milyon kişi yeni HIV tanısı almış olup, halen 39,9 milyon kişi HIV ile yaşamaya devam etmektedir. 630 bin kişi AIDS ilgili sebepler nedeniyle hayatını kaybetmiştir. Sahra Altı Afrika, HIV/AIDS salgınından en çok etkilenen bölgelerdir. Latin Amerika, Doğu Avrupa ve Asya gibi bölgelerde morbidite ve mortalitede artış eğilimleri görülmektedir. Türkiye’de resmi kayıtlara göre, ilk vakanın tespit edildiği 1985 yılından 8 Kasım 2023 tarihine kadar doğrulama testi pozitif tespit edilerek bildirimi yapılan toplam 39 bin 437 HIV-pozitif kişi ve 2 bin 295 AIDS vakası bulunmaktadır. Vakaların yüzde 81,5’i erkek, yüzde 18,5’i kadın olup; tespit edilenlerin yüzde 16,1’i yabancı uyruklu kişilerden oluşmaktadır. Vakalar en fazla sırasıyla 25-29 ve 30-34 yaş gruplarında görülmektedir.
Bulaşma yolu; bildirilen vakalar içerisinde cinsel yolla bulaşma yüzde 95,6, damar içi madde kullanımı yoluyla bulaşma yüzde 2,0 ve anneden bebeğe geçiş ise yüzde 1,2’dir. Türkiye’de HIV/AIDS bildirimi zorunlu hastalıklar listesinde yer alır ve düzenli HIV/AIDS sürveyansı yürütülmektedir. HIV/AIDS sebebiyle sağlık kuruluşlarına başvuran, tedavi ve testlerini yaptıran hastaların veya yeni tespit edilen HIV pozitif kişilerin kimliği ile ilgili bilgiler kodlanarak bildirilir, kişilerin isim, soy isim ve T.C. kimlik numarası bilgileri alınmamaktadır. DSÖ, HIV riski altında olabilecek her kişinin test edilmesini önermektedir. HIV edinme riski yüksek olan kişiler, kapsamlı ve etkili HIV önleme, test ve tedavi hizmetlerine ulaşabilmelidir. HIV enfeksiyonu, basit ve uygun fiyatlı hızlı tanı testlerinin yanı sıra kendi kendine testler kullanılarak teşhis edilebilir. HIV test hizmetlerinin 5 maddeye uyması çok önemlidir. Bunlar; rıza, gizlilik, danışmanlık, doğru sonuçlar ve tedavidir.
HIV teşhisi konan kişilere antiretroviral tedavi (ART) önerilmeli ve tanıyı takiben mümkün olan en kısa sürede ve kandaki virüsü ölçmek için yapılan test de dahil olmak üzere klinik ve laboratuvar parametreleri kullanılarak izlemelidir. ART tutarlı bir şekilde alınırsa, bu tedavi aynı zamanda başkalarına HIV bulaşını da önler.
Tanı sırasında veya ART'ye başladıktan hemen sonra, kişinin bağışıklık durumunu değerlendirmek için CD4 hücre sayımı kontrol edilmelidir. CD4 hücre sayımı, fırsatçı enfeksiyon geliştirme riski de dahil olmak üzere HIV hastalığının ilerlemesini değerlendirmek için kullanılan bir kan testidir ve önleyici tedavinin kullanımına rehberlik eder. Normal CD4 sayısı aralığı 500 ila 1500 hücre/mm3'tür kan ve ART'ye iyi yanıt vermeyen veya almayan kişilerde zamanla giderek azalır. Kişinin CD4 hücre sayısı 200'ün altına düşerse, bağışıklığı ciddi şekilde tehlikeye girer ve bu onları enfeksiyonlara karşı duyarlı hale getirir ve sonuçta ölüm gerçekleşir.CD4 sayısı 200'ün altında olan bir kişi, ilerlemiş bir HIV hastalığına (AHD) sahip olarak tanımlanır.
HIV viral yükü, kandaki virüs miktarını ölçer. Bu test, ART'nin viral replikasyon seviyesini ve etkinliğini izlemek için kullanılır. Tedavinin amacı, kandaki viral yükü (50 kopya/ml'den az) azaltmaktır, ART'de HIV ile yaşayan kişilerde saptanabilir viral yükün (1000 kopya/ml'den fazla) kalıcı varlığı, yetersiz tedavi yanıtının ve tedavi rejimini değiştirme veya ayarlama ihtiyacının bir göstergesidir.
HIV’e karşı farklı faz aşamalarında aşı çalışmaları devam etmekte olup henüz aşısı bulunmamaktadır. DSÖ'nün HIV ile ilgili 2022-2030 küresel sağlık sektörü stratejisi hedefleri, 2020'de 1,5 milyon olan HIV enfeksiyonu sayısını 2030'a kadar 335 bine ve 2020'de 680 bin olan ölümleri 2030'da 240 binin altına düşürmektir.
"HIV/AIDS’den korunmak ve test yaptırmak hayat kurtarır"
Önlenebilir bir hastalık olan HIV /AIDS ile mücadelenin en etkili yolu, korunma önlemlerini uygulamaktır ve risk durumlarında test yaptırmaktır. Aile hekimliklerinde ücretsiz olarak HIV testi uygulanabilmektedir. HIV/AIDS için en önemli korunma yollarından biri olan kondom ücretsiz olarak normalde aile sağlığı merkezlerinde dağıtılmaktadır, ancak bir süredir aile sağlığı merkezlerinde dağıtımı yapılamayan kondom uygulaması özellikle HIV/AIDS bulaşını önlemek açısından önemlidir. HIV/AIDS’den korunmak ve test yaptırmak hayat kurtarır, daha ayrıntılı bilgi için mutlaka aile hekimine başvurulmalıdır."
